Na 7. Śląskim Festiwalu Nauki miała miejsce prelekcja archiwisty Fundacji Wielki Człowiek Wojciecha Lemańskiego na temat pracy w Archiwum Jerzego Kukuczki. Po krótkim wprowadzeniu o naszej działalności i opowiedzeniu kim był Jerzy Kukuczka, przeszliśmy do prezentacji zbiorów archiwalnych. Dowiedzieliśmy się też jak przebiega proces digitalizacji materiałów archiwalnych, w jaki sposób je zabezpieczamy i opracowujemy, a także w jaki sposób możemy chronić dziedzictwo polskiego himalaizmu.

 

 

Dzięki pokazaniu autentycznych zapisków Jerzego Kukuczki oraz innych materiałów archiwalnych pokazaliśmy w jaki sposób one łączą się ze sobą i dopełniają. Za pomocą tych materiałów ciągle poszerzamy naszą wiedzę o wyprawach himalajskich o nowe konteksty. W tym przypadku była to historia akcji ratunkowej na lodospadzie Khumbu, w której Jerzy Kukuczka wziął udział. Sam zapis w dzienniku, dotyczący tego wydarzenia jest bardzo krótki. Na szczęście odnalezione przez nas w tym roku negatywy Jerzego Kukuczki, który do tej pory nigdy nie były publikowane, pozwoliły rzucić nowe światło na przebieg tej akcji, bowiem znalazło się wśród nich kilkadziesiąt zdjęć, ją przedstawiających.

 

 

 

 

Historie uzupełniły wywiady z Jerzym Kukuczką w formie audio, w których himalaista opowiada o niebezpieczeństwach lodospadu, który jest istnym lodowym labiryntem.

 

Następnie za pomocą zdjęć wykonanych na szczycie Mount Everestu opowiedzieliśmy, w jaki sposób możemy zachować nawet te materiały, które na pierwszy rzut oka wydają się zniszczone lub nienadające się do użytku. Taśmy Jerzego Kukuczki ze szczytu Everestu są mocno prześwietlone (o czym wspomina sam himalaista w wykorzystanym nagraniu audio), ale za pomocą obróbki zdjęć w programie graficznym możemy z fotografii “wyciągnąć” dużo istotnych szczegółów. Jak widać na poniższym porównaniu, oryginalna klatka filmowa na pierwszy rzut oka nie nadaje się do użytku, natomiast po digitalizacji i obróbce widzimy piękne zdjęcie Andrzeja Czoka, schodzącego ze szczytu, a w tle mini się ukryty w chmurach inny ośmiotysięcznik – Lhotse. 40 lat temu dla Jerzego to zdjęcie było nieudane, z kolei dzisiaj możemy to zdjęcie z powodzeniem zdigitalizować i obrobić. Pytanie, które nasuwa się przy tym przykładzie brzmi – co będzie za 10, 20 może 50 lat? Postęp technologiczny w grafice, a także w wykorzystaniu AI do obróbki, pędzi w niesamowitym tempie. Warto takie zbiory zachowywać, aby w przyszłości móc z nich korzystać.

 

 

W formie ciekawostki pokazaliśmy też zdigitalizowany aparat, który Jerzy Kukuczka wniósł na szczyt Everestu oraz kilka wycinków prasowych i dokumentów, dotyczących tej wyprawy.

Następnym segmentem wykładu była opowieść o zabezpieczaniu, opracowywaniu i digitalizacji zbiorów w Archiwum Jerzego Kukuczki. Wojciech Lemański przedstawił kulisy swojej pracy, pokazując zdjęcia pudeł archiwalnych, obwolut i aparatów do digitalizacji, z których korzysta na co dzień. Fotografie, dokumenty tekstowe, kasety audio i wideo. Każdy z tych obiektów wymaga innej metody zabezpieczania, z tego względu opowiedzieliśmy kilka słów o ochronie każdego z tych nośników treści.

 

 

Oprócz zwykłej techniki digitalizacji aparatami fotograficznymi, część zbiorów w archiwum została zdigitalizowana techniką 3D. Możliwość obejrzenia obiektu w całości, dowolnego obracania nim i przyjrzenia się szczegółom jest bardzo ważnym aspektem digitalizacji. Przenoszenie obiektów fizycznych do modeli 3D jest w tym bardzo pomocne. Poniżej kask Jerzego Kukuczki, w którym zdobył szczyt Gasherbruma I w 1983 roku.

 

 

Po segmencie o pracy nad archiwaliami, archiwista opowiedział o tym, czym jest dziedzictwo polskiego himalaizmu. Na himalaizm jako całość złożyła się działalność setek, jeżeli nie tysięcy, wspinaczy, podróżników, dokumentalistów, naukowców i entuzjastów gór. Ich wkład i praca w zdobywanie gór, jak i ich badanie, nie może zostać zapomniana. Z tego względu Fundacja Wielki Człowiek od dawna archiwizuje zbiory nie tylko Jerzego Kukuczki, ale też innych osób, związanych z himalaizmem. W obrębie archiwum powstały kolekcje takich znamienitych osób jak: Ryszard Warecki (filmowiec, himalaista), Ignacy Walenty Nendza (himalaista, taternik), Anna Okopińska (himalaistka), Wiesław Lipiński (kierowca wyprawowy) i Andrzej Czok (himalaista). Zbiory tych osób znalazły swoje miejsce w archiwum Fundacji, zostały zabezpieczone i opracowane, część z nich jest już zdigitalizowana, a część jeszcze czeka na swoją kolej. Opowiedzieliśmy o naszych ambicjach i aspiracjach, czego jednoczesnym celem jest zwiększenie świadomości odbiorców prelekcji na istotę materiałów archiwalnych. Wszak sam wykład dotyczy himalaizmu, ale niezwykle popularnym tematem w ostatnim czasie są archiwa społeczne, zbierające historie małych społeczności czy samych rodzin. Każdy z nas ma jakieś archiwalia, które przedstawiają historię naszego regionu, ale nie każdy zdaje sobie z tego sprawę. Warto o tym mówić więcej i szerzej.

 

 

Ostatnim segmentem wykładu było krótkie wprowadzenie do możliwości wykorzystania materiałów archiwalnych w popularyzacji himalaizmu na przykładzie wydawanej przez nas serii książek “Z archiwum Jerzego Kukuczki”. Są to książki, które opowiadają o historii danej wyprawy za pomocą różnorodnych materiałów archiwalnych. Publikacja ta jest dla nas bardzo ważna, bo pokazuje w jaki sposób obiekty z archiwum się ze sobą łączą i korespondują, jak dopowiadają historie i uzupełniają konteksty. Książki z serii są bardzo graficzne, ale nie brakuje w nich profesjonalnie przygotowanej warstwy tekstowej, opierającej się na autentycznych dziennikach Jerzego Kukuczki. Jako że archiwum zawiera w sobie wiele różnorodnych zasobów, książka wykorzystuje też filmy i nagrania audio, wykorzystane w formie kodów QR. Staramy się na każdym kroku łączyć podejście tradycyjne z multimedialnością, co wprowadza świeżość w rynek książki, szczególnie tej himalajskiej.

 

 

Katowice zostały ogłoszone Europejskim Miastem Nauki 2024, a wygłoszenie wykładu na temat archiwum podczas takiego wydarzenia jakim jest 7. Śląskie Festiwal Nauki w Katowicach podkreśla istotną rolę działalności archiwów, w czym utwierdza nas duża frekwencja na prelekcji, jak i zainteresowanie całym wydarzeniem. Cieszymy się, że mogliśmy zaprezentować nasze zbiory i opowiedzieć o pracy nad archiwaliami. Głęboko wierzymy, że przyczyni się to do zwiększenia świadomości publicznej na temat ochrony dziedzictwa polskiego himalaizmu, ale też historii w ogóle.

 

 

Obchody związane z EMNK 2024 będą trwać przez cały rok, w czym będziemy aktywnie brać udział i już nie możemy doczekać się uczestnictwa w kolejnych wydarzeniach! Dziękujemy za obecność!

Projekt uzyskał wsparcie z programu Mikrogranty Katowice Miasto Ogrodów.